تعریف دقیقی در مورد گیاهخواری در دست نیست و هر فرد یا گروهی بسته به این‌که از چه زاویه‌ای به آن نگاه کند، گیاهخواری را تعریف می‌کند. با این حال منظور از گیاهخواری معمولاً نخوردن انواع گوشت است. این در حالی است که برخی از گیاهخواران نه تنها از خوردن انواع گوشت خودداری می‌کنند بلکه هیچ گونه محصول حیوانی هم استفاده نمی‌کنند. این افراد که به آن‌ها «وگان» گفته می‌شود لبنیات، تخم‌مرغ، عسل و هر محصول حیوانی دیگری را نمی‌خورند. همچنین چرم، پشم، پوست، خز و … نمی‌پوشند و از محصولات آرایشی و یا هر محصولی که روی حیوانات آزمایش شده باشد استفاده نمی‌کنند. گروهی از وگان و گیاه‌خوارها نیز هستند که تنها موادغذایی خام مصرف می‌کنند. این گیاهخواران در رژیم غذایی خود از مواد غذایی پخته‌شده استفاده نمی‌کنند.
باید توجه داشت که این‌که هر فردی در کدام دسته از این گروه‌ها قرار بگیرد و از چه محصولاتی استفاده کند، بستگی دارد به هدف و انگیزه‌ی آن فرد به پیوستن به آن گروه. به عنوان نمونه ممکن است فردی خامگیاهخوار باشد اما وگان نباشد، یا این‌که فردی وگان باشد اما خامگیاهخوار نباشد. در ادامه بیشتر به تفاوت میان این گروه‌ها خواهیم پرداخت.
انگیزه‌ی افراد مختلف برای گیاه‌خوار شدن کدامند؟
همان‌طور که گفتیم افراد مختلف با انگیزه‌ها و اهداف مختلفی گیاه‌خوار می‌شوند. در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهیم داشت. ذکر این نکته لازم است که هر فرد ممکن است با توجه به مجموعه‌ای از عوامل روی به گیاهخواری آوَرَد. در کل انگیزه‌های رایج برای پیوستن به جرگه‌ی گیاهخواران به قرارِ زیر هستند:
۱- حمایت از حقوق حیوانات
شاید انگیزه و عامل اصلی برای گیاه‌خوار شدن بسیاری از افراد حمایت از حقوق حیوانات باشد. حامیان حقوق حیواناتی که گیاه‌خوار هستند با گیاهخواری خود بیان می‌کنند که با کشتار و شکنجه‌ی حیوانات جهت تأمین غذای بشر مخالف اند. وگان‌ها از خوردن لبنیات، تخم مرغ و عسل امتناع می‌کنند چرا که باور دارند در فرایند تولید این محصولات، حیوانات رنج بسیار تحمل می‌کنند و مورد بهره‌کشی قرار می‌گیرند. همین‌طور است علت امتناع از مصرف دیگر محصولات حیوانی.
۲- حفاظت از محیط زیست
انگیزه‌ی برخی از افراد برای گیاهخواری حفاظت از محیط زیست است. فرایند دامپروری صنعتی باعث می‌شود گاز متان زیادی وارد جو شده و به گرمایش زمین منتج شود. گذشته از این فرایند دامپروری مقدار بسیاری آب را به هدر می‌دهد، آبی که می‌‌توانست صرف تولید مقدار بسیار بیشتری گیاه شده و در نتیجه افراد بیشتری را سیر کند. ۲۵ گالون آب مورد نیاز است تا ۱ تن گندم تولید شود، این در حالی است که برای تولید همین مقدار گوشت ۲۵۰۰ گالون آب مورد نیاز است.
علاوه بر این موارد، زمین‌های زراعی به علت کشت صنعتی و دیگر عوامل به‌تدریج رو به فرسایش می‌گذارند و از طرفی با افزایش جمعیت زمین نیاز به غذا بیشتر می‌شود، به خاطر این علل و عوامل دیگر، تولید‌کنندگان محصولات حیوانی مجبور می‌شوند برای حفظ سطح تولید خود و افزایش آن، جنگل‌ها را تخریب کرده و به جای زمین‌های زراعی درست کنند که برای تولید غذای دام مورد استفاده قرار گیرد – و البته موارد ذکر شده تنها بخشی از اثرات زیست محیطی مصرف مواد حیوانی هستند.
۳- انسان دوستی
برخی از گیاهخواران استدلال می‌کنند که با مصرف محصولات گیاهی می‌توان غذای بیشتری را برای انسان‌های گرسنه در سراسر جهان فراهم نمود. به عنوان مثال یکی از تحقیقات نشان می‌دهد که ۲۰۰۰۰ پوند سیب‌زمینی می‌تواند تنها در یک هکتار زمین رشد کند. این در حالی است که تنها ۱۶۵ پوند گوشت می‌تواند با استفاده از همین مساحت زمین به دست آید.
گذشته از این، بر اساس یک آمار دیگر تنها ۲۰ درصد از ذرت پرورش‌داده‌شده در آمریکا توسط انسان مصرف می‌شود و ۸۰ درصد بقیه صرف خوراک دام می‌گردد. علاوه بر این ۹۵ درصد از محصول جو در آمریکا نیز صرف دامپروری می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که گندم و سویایی که در آمریکا صرف خوراک دام می‌شوند، می‌توانند ۱.۳۰۰.۰۰۰.۰۰۰ انسان را تغذیه کنند.
۴- سلامتی
یکی از انگیزه‌های اصلی بسیاری از افرادی که گیاه‌خوار هستند، سلامتی است. از آن‌جا که تحقیقات بسیاری مضر بودن گوشت و دیگر محصولات حیوانی را برای بدن تأیید می‌کنند، افراد زیادی تلاش می‌کنند با امتناع از مصرف این محصولات سلامتی خود را حفظ کرده و یا بازیابند. این عامل خصوصاً انگیزه‌ی بسیاری از افرادی است که به خام‌گیاه‌خواری روی می‌آورند. تحقیقات بسیاری در تأیید تأثیر خام‌گیاه‌خواری در حفظ سلامتی انسان یا بازیابی آن انجام شده‌است.
۵- تغذیه‌ی طبیعی
برخی از افراد گیاهخواری را تغذیه‌ی طبیعی انسان می‌دانند و معتقدند که اصولاً و به طور طبیعی گیاهان غذای انسان هستند. این افراد در استدلال خود در این زمینه به نداشتن دندان‌های نیش مشابه حیوانات گوشت‌خوار، روده‌های بلند در انسان بر خلاف روده‌های کوتاه حیوانات گوشت‌خوار، نداشتن پنجه‌های برنده برای شکار در انسان‌ها و … توجه می‌کنند.
۶- باورهای دینی
در باورهای برخی از ادیان، که شاید مشهورترین آن‌ها جینیسم و بودیسم باشند، آزار رساندن به حیوانات مورد تقبیح قرار گرفته است و به همین سبب پیروان این ادیان و علاقه‌مندان به آن‌ها با توجه به دستورات‌شان از خوردن محصولات حیوانی و آزار رساندن به حیوانات اجتناب می‌کنند. در حقیقت نزدیک به ۷۰ درصد گیاهخواران جهان در هند زندگی می‌کنند.
***************
همان‌طور که خواندید هدف‌ها و انگیزه‌های افراد مختلف در گیاه‌خوار شدن متفاوت اند. اغلب گیاهخواران انگیزه‌ی حمایت از حقوق حیوانات را دارند و در کنار این انگیزه، عوامل دیگری نیز در گیاه‌خوار شدن‌شان مؤثر بوده است. البته همیشه اینطور نیست. خصوصاً افرادی که خامگیاهخوار هستند با احتمال بیشتری تنها با هدف سلامتی روی به سوی گیاهخواری می‌آورند. در مورد انگیزه‌ی حمایت از حیوانات نیز اگر اندکی تأمل کنیم خواهیم دید که این «وگان»ها هستند که به طور تام و حداکثری در این راستا قدم برمی‌دارند، چرا که در واقع مصرف لبنیات، تخم مرغ، عسل، چرم و … مانعی هستند برای حمایت کامل از حقوق حیوانات.
تغذیه‌ی گیاهخواری
گیاهخواری اگر چه یک رژیم غذایی صرف نیست، از آن‌جا که در بخش گسترده‌ای از آن مباحث به خوردن و نخوردن غذاها مطرح می‌شوند، به هر صورت شامل یک رژیم غذایی نیز هست.
بسیاری از افراد ناآشنا با گیاهخواری آن را معادل سبزی‌خواری یا خام‌گیاه‌خواری می‌پندارند، این در حالی است که غذاهای گیاهی متنوعی چه در فرم سنتی و چه در فرم جدیدتر وجود دارند. امروزه در رستوران‌های گیاهی، غذاهای گیاهی مشابه با غذاهای کاملاً گوشتی ارائه می‌شوند و گیاهخواران با وجود این غذاها تقریباً مشکلی از نظر تنوع غذایی ندارند.
اگرچه گیاه‌خوار در معنای واقعی کلمه به فردی اطلاق می‌شود که گیاه بخورد، یعنی در واقع وگان باشد، با این حال گیاهخواران از نظر چیزهایی که می‌خورند و چیزهایی که نمی‌خورند به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
۱- وگان‌ها
وگان‌ها هیچ‌گونه محصول حیوانی را به هیچ شکلی مصرف نمی‌کنند، اما به‌جز آن تمام خوراکی‌ها را برای خود مجاز می‌دانند. برخی از محصولاتی که وگان‌ها مصرف نمی‌کنند عبارت اند از: انواع گوشت و مشتقات آن، لبنیات، تخم مرغ، عسل، ژلاتین، ابریشم، پشم، چرم، پوست، خز، محصولات آزمایش شده روی حیوانات و … .
۲- گیاهخواران
گیاهخواران تنها گوشت نمی‌خورند اما دیگر محصولات حیوانی را برای مصرف مجاز می‌پندارند. برخی از غذاهایی که گیاهخواران نمی‌خورند عبارت اند از: انواع گوشت شامل گوشت قرمز، مرغ، ماهی و فراورده‌های آن‌ها.
۳- اوو گیاهخواران یا زرده گیاهخواران
این نوع گیاهخواران انواع گوشت و لبنیات مصرف نمی‌کنند اما تخم مرغ می‌خورند.
۴- شیر گیاهخواران
این دسته از گیاهخواران انواع گوشت و تخم مرغ مصرف نمی‌کنند اما شیر و مشتقات آن را می‌خورند.
۵- خامگیاهخواران
خامگیاهخواران گوشت، تخم مرغ و لبنیات مصرف نمی‌کنند. تنها ماده‌ی حیوانی‌ای که ممکن است خامگیاهخواران بخورند عسل است، از این رو برخی از خامگیاهخواران وگان نیستند. علاوه بر این خامگیاهخواران از خوردن هر گونه غذای گیاهی پخته‌شده نیز اجتناب می‌کنند. بعضی از دیگر موادی که خامگیاهخواران مصرف نمی‌کنند عبارت اند از: چای، قهوه، نوشیدنی‌های الکلی، سیگار و … .
۶- فروگن‌ها
این دسته از گیاهخواران به حق حیات گیاهان نیز اهمیت می‌دهند و از این رو از خوردن گیاهانی که در صورت خورده شدن بمیرند، اجتناب می‌کنند. این گیاهخواران عمدتاً از میوه‌ها تغذیه می‌کنند اما غذای آن‌ها لزوماً به صورت خام نیست.
برخی از مسائل پزشکی در مورد گیاهخواری
- یک تحقیق در انگلیس نشان می‌دهد که کودکانی که دارای IQ بالاتری هستند با احتمال بیشتری در بزرگسالی گیاه‌خوار می‌شوند.
- انجمن تغذیه‌ی آمریکا (American Dietetic Association) بیان کرده است که رژیم غذایی گیاهخواری و وگان سالم‌تر از رژیم غذایی شامل گوشت است. این انجمن می‌گوید گیاه‌خوارها شاخص توده‌ی بدنی کمتری دارند، کمتر به علت بیماری ایسکمیک قلبی دچار مرگ و میر می‌شوند، کلسترول و فشار خون کمتری دارند و کمتر به دیابت نوع دو مبتلا می‌شوند. علاوه بر این بر اساس گفته‌ی این انجمن میزان سرطان‌های روده و پروستات در گیاهخواران کمتر از گوشت‌خواران است.
- گیاهخواران ممکن است دچار کمبود ویتامین ب ۱۲ شوند. اگرچه برخی از پزشکان گیاه‌خوار تفاوتی در احتمال ابتلا به گیاهخواران و گوشت‌خواران به این کمبود نمی‌بینند، با این حال این ویتامین عمدتاً از طریق خوردن محصولات حیوانی است که به بدن منتقل می‌شود. شاید بهترین راه برای تأمین طبیعی این ویتامین در بدن، مصرف محصولات ارگانیک باشد. به هر صورت گیاهخواران با احتمال بالاتری به دریافت مکمل این ویتامین احتیاج پیدا می‌کنند.
- برخی از گیاهانی که دارای تمام هشت آمینواسید ضروری هستند عبارت از دانه چیا، سویا، شاه‌دانه، لوبیا و … هستند. در صورت مصرف دیگر مواد پروتئینی گیاهی باید با حفظ تنوع مواد غذایی، زنجیره‌ی آمینواسیدهای ضروری مورد نیاز بدن را کامل کرد.
- یکی از بزرگ‌ترین پژوهش‌های پزشکی انجام شده در زمینه‌ی گیاهخواری «پژوهش چین» نام دارد. این پژوهش به سرپرستی پروفسور کمبل انجام شده است و در آن نشان داده می‌شود که چگونه با احتمال بالایی مصرف محصولات حیوانی باعث بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت و … می‌شود.
منابع: thedailymeal | factretriever
همچنین بخوانید: مواد غذایی سرشار از آهن
