سوگواری و کنار آمدن با غم از دست دادن عزیزان

هیچ راه درست و غلطی برای سوگواری وجود ندارد، اما راه‌های سالم‌تری برای کنار آمدن با غم از دست دادن عزیزان وجود دارد.

غم و اندوه چیست؟

غم و اندوه، پاسخ طبیعی به ضربه‌ی روحی‌ای می‌باشد که شما در زمان فقدان کسی یا چیزی که دوست می‌داشتید، احساس می‌کنید. گاهی اندوه حاصل از فقدان عزیزان ممکن است طاقت فرسا باشد. شما ممکن است تمامی حالات روحی مانند شکه شدن، عصبانیت، انکار، احساس گناه و اندوه عمیق را تجربه کنید. غصه‌ی ناشی از این فقدان می‌تواند سلامت فیزیکی شما را هم به خطر بیاندازد. کم خوابی و اختلال در خواب، کاهش اشتها و عدم تمرکز از مواردی هستند که احتمالا با آن‌ها مواجه شده‌اید. هر چه این فقدان برای شما مهم‌تر باشد، اندوه شما شدیدتر و قوی‌تر خواهد‌بود. کنار آمدن با از دست دادن عزیزان، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زندگی هر فرد محسوب می‌شود. ممکن است اندوه شما به‌خاطر مرگ یکی از عزیزان‌تان باشد -که اغلب، علت شدیدترین نوع غم و اندوه است- اما هر نوع فقدانی می‌تواند باعث اندوه شود، ازجمله:

• طلاق یا به‌هم‌خوردن رابطه‌ی عاطفی
• از دست دادن سلامتی
• از دست دادن شغل
• از دست دادن ثبات مالی
• سقط جنین
• بازنشستگی
• مرگ حیوان خانگی
• از دست دادن یک رؤیای با ارزش
• بیماری جدی یکی از عزیزان
• از دست دادن یک رابطه‌ی دوستی
• از دست دادن حس امنیت پس از یک ضربه‌ی روحی
• فروش خانه‌ی پدری

حتی فقدان‌های کوچک در زندگی نیز می‌تواند باعث ایجاد غم و اندوه شود. به‌عنوان مثال ممکن است شما پس از جداشدن از خانه‌ی پدری، فارغ‌التحصیلی از دانشگاه یا تغییر شغل ناراحت و غمگین شوید. فقدان شما هرچه که باشد، مسئله‌ای کاملا شخصی است، بنابراین به‌خاطر احساسی که دارید، شرمنده نباشید یا فکر نکنید که باید فقط برای از دست دادن چیزهای خاصی ناراحت شوید. اگر کسی، رابطه‌ای و یا موقعیتی برای شما مهم و باارزش بوده است، طبیعی است که به‌خاطر از دست دادن آن غمگین شوید.

افسانه‌ها و حقایق سوگ و سوگواری

• افسانه: غم از دست دادن عزیزان اگر نادیده گرفته شود خود به خود فراموش می‌شود!
• حقیقت: نادیده گرفتن و پنهان کردن غم نهایتا آن را بدتر می‌کند. برای التیام دادن به آن لازم است تا با اندوه خود روبرو شده و با آن کنار بیایید.
• افسانه: در مواجه شدن با غم و اندوه مهم است که قوی باشید!
• حقیقت: احساس ناراحتی، ترس یا تنهایی، واکنش‌های عادی به از دست دادن عزیزان می‌باشند. نیازی نیست که شما برای محافظت از خانواده یا دوستان یک ماسک شجاعت به صورت بزنید. نشان دادن احساسات واقعی می‌تواند هم به شما و هم به آن‌ها کمک کند.
• افسانه: اگر گریه نکنی، به این معناست که تو از بابت این فقدان ناراحت و غمگین نیستی!
• حقیقت: گریه پاسخ طبیعی به احساس ناراحتی است. اما این تنها راه بروز احساسات نیست. آن‌هایی که گریه نمی‌کنند نیز به اندازه‌ی سایرین عمیقا اندوهگین هستند فقط ممکن است راه‌های دیگری برای نشان دادن حس درونی خود داشته باشند.
• افسانه: سوگواری می‌بایست تا یک سال ادامه داشته باشد!
• حقیقت: هیچ چهار‌چوب زمانی برای سوگواری وجود ندارد و مدت زمان آن برای هر شخص متفاوت خواهد بود.
• افسانه: ادامه زندگی‌ (Moving on) به معنای فراموشی عزیز از دست رفته‌ی شماست!
• حقیقت: ادامه دادن به زندگی به این معناست که شما این فقدان را پذیرفته‌اید اما این به معنای فراموشی نمی‌باشد. شما می‌توانید از این مرحله از زندگی خود گذر کنید و خاطره‌ی عزیز از دست رفته‌ی خود را تا همیشه به عنوان بخش مهمی از وجود خود نگه دارید. در حقیقت هر چه در زندگی پیش می‌رویم، این خاطرات می‌توانند بیش‌تر و بیش‌تر در شکل‌گیری شخصیت ما تاثیر‌گذار باشند.

چگونه با غم و اندوه کنار بیایید

درحالی‌که تجربه‌ی فقدان، بخش اجتناب‌ناپذیری از زندگی است اما راه‌هایی برای کمک به کنار آمدن با این درد، پذیرش غم و اندوه‌ و درنهایت پیداکردن راهی برای برگشت به وضعیت عادی و ادامه‌ی زندگی‌تان وجود دارد.

• درد خود را بشناسید و به آن اعتراف کنید.
• بپذیرید که غم و اندوه می‌تواند باعث بروز احساسات غیرمنتظره و مختلف بسیاری شود.
• درک کنید که فرایند غم و اندوه شما خاص و مختص‌به خودتان خواهد بود.
• به‌دنبال حمایت حضوری افرادی باشید که به شما اهمیت می‌دهند.
• با مراقبت از سلامت فیزیکی، خود را از لحاظ عاطفی حمایت کنید.
• تفاوت بین غم و افسردگی را بشناسید.

علائم غم و اندوه

درحالی‌که فقدان و از دست دادن به روش‌های مختلفی بر افراد تأثیر می‌گذارد، اما بسیاری از ما هنگام غم و اندوه، علائم زیر را تجربه می‌کنیم. فقط به‌یاد داشته باشید تقریبا هرچیزی که در مراحل اولیه‌ی غم و اندوه تجربه می‌کنید، طبیعی است، از جمله احساس اینکه دارید دیوانه می‌شوید، احساس اینکه در یک کابوس وحشتناک هستید و یا زیر سؤال ‌بردن باورهای مذهبی یا معنوی خود.

علائم عاطفی غم و اندوه

۱.شوکه شدن و باور نکردن:

اتفاقی که افتاده است، بلافاصله پس از یک فقدان می‌تواند سخت باشد. شما ممکن است احساس بی‌حسی (کرختی) کنید، نتوانید فقدانی را که اتفاق افتاده، باور کنید یا حتی حقیقت را انکار کنید. اگر یکی از عزیزان شما فوت کرده است، ممکن است انتظار داشته باشید که برگردد، حتی با اینکه می‌دانید برای همیشه رفته است.

۲.غمگینی:

حس غمگینی و ناراحتی عمیق احتمالا شایع‌ترین علامت غم و اندوه است. شما ممکن است احساس پوچی، ناامیدی، حسرت یا تنهایی شدید کنید. همچنین ممکن است زیاد گریه کنید یا از لحاظ عاطفی، احساس بی‌ثباتی کنید.

۳.گناه:

ممکن است شما به‌خاطر کارهایی که انجام داده یا نداده‌اید و حرف‌هایی که زده یا نزده‌اید، افسوس بخورید یا احساس گناه کنید. همچنین ممکن است به‌خاطر داشتن حس خاصی (به‌عنوان مثال احساس آرامش، هنگامی که فردی پس از یک بیماری طولانی‌مدت و سخت فوت کرده است) احساس گناه کنید. بعد از مرگ یک شخص حتی ممکن است به‌خاطر انجام ندادن کاری برای جلوگیری از مرگ او، حس گناه پیدا کنید؛ حتی اگر هیچ کار دیگری از دست‌ شما برنمی‌آمد.

۴.خشم:

حتی اگر از دست دادن آن شخص یا چیز تقصیر هیچ‌کس نباشد، شاید شما احساس خشم و عصبانیت کنید. اگر یکی از عزیزانتان را از دست داده‌اید، ممکن است از دست خودتان، خدا، پزشکان یا حتی شخص فوت‌شده -برای ترک‌کردن شما- عصبانی شوید. ممکن است احساس کنید که باید به‌خاطر بی‌انصافی که در حق شما انجام شده است، کسی را سرزنش کنید.

۵.ترس:

از دست دادن یک شخص یا چیز مهم می‌تواند نگرانی‌ها و ترس‌های زیادی در شما ایجاد کند. شما ممکن است احساس اضطراب، درماندگی یا ناامنی کنید و حتی ممکن است دچار حملات پنیک شوید. مرگ یکی از عزیزانتان می‌تواند باعث ایجاد ترس از مرگ خودتان، سپری‌کردن زندگی بدون آن فرد یا مسئولیت‌هایی شود که حالا باید به‌تنهایی به‌عهده بگیرید.

علائم جسمی غم و اندوه:

ما اغلب، غم و اندوه را به‌عنوان فرایندی صرفا عاطفی درنظر می‌گیریم اما غم و اندوه در اکثر موارد شامل مشکلات جسمی نیز می‌شود، از جمله:

• خستگی
• حالت تهوع
• کاهش ایمنی بدن
• کاهش و یا افزایش وزن
• احساس درد و تیر کشیدن در قسمتی از بدن
• بی خوابی

برای کنارآمدن با غم خود ازحمایت دیگران استفاده کنید!

درد غم و اندوه می‌تواند باعث شود که بخواهید از دیگران فاصله بگیرید و در لاک خودتان فرو بروید. اما بهره‌مندی از حمایت رو در روی سایر افراد برای التیام درد و رنج شما حیاتی است. حتی اگر راحت نیستید که در شرایط عادی در مورد احساسات‌ خود صحبت کنید، مهم است که هنگام غصه‌خوردن آن‌ها را بیان کنید. درحالی‌که درمیان گذاشتن ناراحتی‌تان می‌تواند به‌دوش کشیدن بار غم و اندوه‌ را برای شما آسان‌تر کند اما به این معنا نیست که هر زمان با دوستان وخانواده‌تان ارتباط برقرار می‌کنید، باید در مورد چیزی که از دست داده‌اید صحبت کنید. حتی بودن در اطراف افرادی که به شما اهمیت می‌دهند، می‌تواند به شما تسلی و آرامش دهد. مسئله‌ی مهم این است که انزوا و تنهایی را کنار بگذارید.

۱.به دوستان و اعضای خانواده‌تان روی بیاورید

حالا وقت آن است به افرادی که به شما اهمیت می دهند، تکیه کنید؛ حتی اگر به قوی و خودکفا بودن‌ خودتان می‌بالید. به‌جای دوری‌کردن از آن‌ها به دوستان و عزیزانتان نزدیک شوید، به‌صورت رو در رو با آن‌ها وقت بگذرانید و کمک آن‌ها را بپذیرید. اغلب اوقات مردم می‌خواهند کمک کنند اما نمی‌دانند چگونه این کار را انجام دهند، بنابراین به آن‌ها بگویید که به چه چیزی نیاز دارید؛ خواه شانه‌ای برای گریه‌کردن باشد یا کمک برای مقدمات مراسم خاک‌سپاری یا فقط کسی که شما را همراهی کند. اگر حس می‌کنید کسی را ندارید که بتوانید به‌طور منظم با او در ارتباط باشید، هرگز برای پیدا کردن دوست‌‌های جدید دیر نیست.

۲.برای آرام شدن از ایمانتان کمک بگیرید

اگر به دین و مذهب خاصی پایبند هستید، از آرامشی که مراسم عزاداری آن می‌تواند به شما بدهد، بهره ببرید. فعالیت‌های معنوی که معنا و مفهوم خاصی برای شما دارند، مانند نماز خواندن، دعا کردن، مراقبه یا رفتن به اماکن مذهبی می‌توانند آرامش را برایتان به ‌ارمغان بیاورند. اگر درنتیجه‌ی فقدان در ایمانتان دچار تردید شده‌اید، با یک روحانی یا فرد دین‌دار دیگر در اطرافتان صحبت کنید.

۳.به یک گروه حمایتی ملحق شوید

غم و اندوه می‌تواند باعث شود که به‌شدت احساس تنهایی کنید، حتی وقتی عزیزانتان در اطراف شما هستند. درمیان گذاشتن غم و اندوه‌ خود با افراد دیگری که فقدان‌های مشابهی را تجربه کرده‌اند، می‌تواند به شما کمک کند.

۴. با یک درمانگر یا مشاور صحبت کنید

اگر غم‌و‌اندوه شما بیش‌تر ‌ازحد تحمل شماست، یک درمانگر یا مشاور پیدا کنید که در زمینه‌ی غم و اندوه ناشی از فقدان تجربه داشته باشد. یک درمانگر باتجربه می‌تواند به شما کمک کند که از پس مدیریت احساسات شدیدتان برآیید و بر موانعی که بر سر راهتان وجود دارد، غلبه کنید.

برای حمایت از غم و اندوه، می‌توانید از رسانه‌های اجتماعی استفاده کنید

صفحات یادبود در رسانه‌ی اجتماعی به روشی محبوب برای اطلاع‌رسانی در مورد فوت یکی از عزیزانتان به دوستان و آشنایان و همچنین بهره‌مندی از حمایت آن‌ها تبدیل شده‌اند. این روش علاوه بر آنکه به شما امکان می‌دهد اطلاعات مفیدی مانند برنامه‌های مراسم خاکسپاری را به اطلاع عموم برسانید، به دوستان و آشنایان نیز این فرصت را می‌دهد که همدردی‌شان را ابراز و پیام‌های تسلیت ارسال کنند. خواندن چنین پیام‌هایی می‌تواند باعث آرامش و تسلی بازماندگان شود.

البته پُست کردن موضوعات حساس روی رسانه‌ی اجتماعی، ریسک‌های مخصوص به خودش را نیز دارد. صفحات یادبود معمولا عمومی و باز هستند و هر کسی که یک حساب کاربری دارد، می‌تواند وارد آن‌ها شود. این مسئله ممکن است باعث شود افرادی که به ‌سختی فرد مرحوم را می‌شناختند، از روی حسن‌نیت توصیه‌ها یا نظراتی ارسال کنند که به‌هیچ‌وجه مناسب نیستند و بدتر از آن، صفحات یادبود می‌توانند توجه‌ی اوباش اینترنتی (ترول‌ها) را جلب کنند. در موارد بسیاری دیده شده است که افراد غریبه، پیغام‌های بی‌رحمانه یا توهین‌‌آمیزی روی صفحات یادبود ارسال می‌کنند.

برای افزایش امنیت می‌توانید به‌جای یک صفحه‌ی عمومی، یک گروه بسته (closed) ایجاد کنید؛ این بدان معناست که افراد قبل از آنکه بتوانند به صفحه‌ی یادبود دسترسی پیدا کنند، باید توسط یکی از اعضای گروه تأیید شوند. همچنین این نکته‌ی مهم را به‌یاد داشته باشید، اگرچه رسانه‌ی اجتماعی می‌تواند ابزار مفیدی برای برقراری ارتباط با دیگران باشد، نمی‌تواند جایگزین ارتباط رو در رو و حمایتی شود که شما در این زمان به آن نیاز دارید.

هنگام غصه‌خوردن، مراقب خودتان باشید

مراقبت از خودتان هنگام غصه‌خوردن، از هر زمان دیگری مهم‌تر است. استرس و فشار از دست دادن یک فرد یا چیز باارزش می‌تواند ذخایر روحی و انرژی شما را به ‌سرعت به انتها برساند. توجه داشتن به نیازهای جسمی و روحی به شما کمک خواهد کرد که این زمان دشوار را بهتر سپری کنید.

۱. با احساسات‌ خودروبرو شوید

شاید قادر باشید غم و اندوه‌تان را برای مدتی سرکوب کنید اما نمی‌توانید برای همیشه از آن اجتناب کنید. برای التیام یافتن لازم است که دردتان را بپذیرید. تلاش برای نادیده گرفتن احساس غم و فقدان فقط باعث طولانی شدن روند غم و اندوه‌تان می‌شود. غم و اندوه حل‌نشده می‌تواند به عوارضی مانند افسردگی، اضطراب، سوء‌مصرف مواد و مشکلات سلامتی نیز منجر شود.

۲. احساسات خود را با روشی ملموس یا خلاقانه بیان کنید

در دفتری درمورد چیزی که از دست داده‌اید، بنویسید. اگر عزیزی را از دست داده‌اید، نامه‌ای بنویسید و در آن چیزهایی را بگویید که فرصت نکرده بودید به او بگویید یا یک دفتر یادبود یا آلبوم عکس برای گرامیداشت زندگی آن شخص درست کنید یا به فعالیت‌هایی بپردازید که برای آن شخص مهم بودند یا به سازمان یا تشکیلات خیریه‌ی موردعلاقه‌ی او کمک کنید.

۳. مراقب سلامت جسمی‌تان باشید

ذهن و بدن باهم در ارتباط هستند. وقتی از نظر جسمی سالم باشید، بهتر قادر خواهید بود از عهده‌ی مشکلات عاطفی‌تان بربیایید. با داشتن خواب کافی، خوردن غذاهای سالم و ورزش به مبارزه با استرس و خستگی بپردازید. برای تسکین درد غم و اندوه‌تان یا بهبودی خلق‌وخویتان به‌طور مصنوعی، از الکل یا موادمخدر استفاده نکنید.

۴. سعی کنید سرگرمی‌ها و علائق‌تان را حفظ کنید

انجام کارهای عادی و روزمره‌ی زندگی‌تان می‌تواند به شما آرامش ‌دهد. برگشتن به فعالیت‌هایی که باعث شادی‌تان می‌شود و شما را به دیگران نزدیک‌تر می‌کند، می‌تواند به شما کمک کند به دوری آن شخص یا چیز عادت کنید و فرایند اتمام غم و اندوه را سرعت ببخشید.

۵. اجازه ندهید کسی به شما بگوید باید چه احساسی داشته باشید و خودتان نیز این کار را با خودتان نکنید

غم و اندوه شما متعلق به خودتان است و هیچ‌کس دیگری نمی‌تواند به شما بگوید که چه زمانی باید از آن دست بکشید یا به زندگی‌تان ادامه بدهید. به خودتان اجازه دهید هر حسی را که دارید، بدون خجالت زدگی و قضاوت تجربه کنید. عیبی ندارد که عصبانی باشید، سر خدا فریاد بزنید، گریه کنید یا نکنید. همچنین ایرادی ندارد که بخندید، لحظاتی شاد و مفرح داشته باشید و وقتی آماده هستید، غم و اندوه‌تان را رها کنید.

۶. برای محرک‌های غم و اندوه از قبل برنامه‌ریزی کنید

سالگردها، تعطیلات و رویدادهای مهم می‌توانند خاطرات و احساسات را دوباره بیدار کنند. خودتان را برای هجوم خاطرات و احساسات آزاردهنده آماده کنید و بدانید که این مسئله، کاملا طبیعی است. اگر تعطیلات یا رویداد مهمی را با سایر اقوام‌تان می‌گذرانید، از قبل با آن‌ها در مورد انتظاراتشان صحبت کنید و راجع ‌به روش‌هایی برای گرامیداشت یاد و خاطره‌ی کسی که دوست داشتید، به توافق برسید.

وقتی غم و اندوه از بین نمی‌رود

با گذشت زمان پس از یک فقدان مهم و قابل‌توجه مانند مرگ یکی از عزیزان، طبیعی است که احساس غم، کرختی و بی‌حسی یا خشم به‌تدریج کاهش یابد. هنگامی که ازدست دادن آن شخص یا چیز را می‌پذیرید و شروع به ازسرگیری زندگی‌تان می‌کنید، این‌ها و سایر احساسات ناخوشایند دیگر، شدت کمتری پیدا می‌کنند. با این حال اگر به مرور زمان بهتر نشدید یا غم و اندوه‌ شما بیش‌تر شد، می‌تواند نشانه‌ی آن باشد که غم‌تان به یک مشکل جدی‌تر مانند غم و اندوه پیچیده یا افسردگی عمده تبدیل شده است.

غم و اندوه پیچیده

غم از دست دادن کسی که دوست دارید، هرگز به‌طور کامل از بین نمی‌رود اما نباید در مرکز توجه‌تان باقی بماند. اگر درد فقدان آن‌قدر مداوم و شدید است که مانع از سرگیری زندگی‌تان می‌شود، ممکن است از وضعیتی به‌نام «غم و اندوه پیچیده» رنج ببرید. غم و اندوه پیچیده مانند گیر کردن در یک حالت شدید سوگواری است. ممکن است شما تا مدت‌ها پس از فوت یک نفر نتوانید مرگش را بپذیرید یا آن‌قدر شیفته‌ی فرد فوت‌شده باشید که آن در روال روزانه‌تان اختلال ایجاد کند و به سایر روابط‌‌تان صدمه بزند.

علائم غم و اندوه پیچیده عبارتند از:

• حس اندوه و حسرت شدید نسبت به عزیزی که از دست داده‌اید
• تصاویر و افکار مزاحم و ناخوداگاه در مورد شخص فوت‌شده
• انکار مرگ یا ناباوری
• تصور اینکه فرد موردعلاقه‌تان زنده است
• جستجوی فرد فوت‌شده موردعلاقه‌تان در مکان‌های آشنا
• اجتناب از چیزهایی که شما را به یاد او می‌اندازد
• حس خشم بسیار شدید در رابطه با چیزی که ازدست داده‌اید
• احساس آنکه زندگی پوچ یا بی‌معنی است

تفاوت بین غم و افسردگی

تشخیص دادن غم از افسردگی بالینی، همیشه کار آسانی نیست، چون بسیاری از علائم آن‌ها مشترک هستند. اما راه‌هایی برای تشخیص تفاوت بین آن‌ها وجود دارد. به یاد داشته باشید که غم و اندوه می‌تواند مانند ترن‌هوایی فرازونشیب داشته باشد و شامل انواع مختلفی از احساسات و ترکیبی از روزهای بد و خوب است. حتی وقتی شما در وسط فرآیند غم و اندوه هستید، هنوز هم ممکن است لحظات شادی داشته باشید. اما در افسردگی، احساس پوچی و ناامیدی دائمی و پایدار است.

برخی دیگر از علائم افسردگی عبارتند از:

• حس شدید و فراگیر گناه
• افکار مربوط به خودکشی یا تمایل به مردن
• احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی
• حرکات بدنی کُند یا اختلال گفتاری
• ناتوانی در انجام کارهای خانه، محل کار یا مدرسه
• دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند

آیا داروهای ضدافسردگی می‌توانند به غم و اندوه کمک کنند؟

به‌عنوان یک قاعده‌ی کلی باید بگوییم که در غم و اندوه عادی، نیازی به استفاده از داروهای ضدافسردگی نیست. در حالی که دارو می‌تواند برخی از علائم غم و اندوه را کاهش دهد اما نمی‌تواند علت آن را -که خود فقدان است- درمان نماید. علاوه بر این، داروهای ضدافسردگی با کاستن از دردی که فرد باید درنهایت با آن روبرو شود، روند سوگواری را به تأخیر می‌اندازند.

چه زمانی باید به دنبال کمک حرفه‌ای بروید؟

اگر هریک از نشانه‌های افسردگی بالینی غم و اندوه پیچیده یا ذکرشده در بالا را در خودتان تشخیص دادید، فورا با یک روانشناس یا مشاور صحبت کنید. غم و اندوه پیچیده و افسردگی در صورتی که درمان‌نشده رها شوند، می‌توانند به آسیب عاطفی قابل‌توجه، مشکلات سلامتی خطرناک و حتی خودکشی منجر شوند. اما درمان آن‌ها می‌تواند به بهتر شدن شما کمک کند.

در موارد زیر با یک مشاور یا روان‌شناس تماس بگیرید:

1. حس می‌کنید که زندگی، ارزش زندگی کردن را ندارد.
2. آرزو می‌کنید که ای کاش به همراه عزیزتان مرده بودید.
3. خودتان را به‌خاطر ازدست دادن او یا به‌خاطر آنکه نتوانستید از فوتش جلوگیری کنید، سرزنش می‌کنید.
4. بیش از چند هفته است که حس کرختی و طردشدگی دارید.
5. از وقتی که شخص یا چیز موردعلاقه‌تان را از دست داده‌اید، نمی‌توانید به دیگران اعتماد کنید.
6. قادر به انجام فعالیت‌های عادی روزمره‌تان نیستید.

هشدار:
“این مطلب صرفا جنبه آموزشی دارد و برای استفاده از آن لازم است با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت کنید.”

گرد آوری شده توسط: د.فرهمند