قره‌باغ | بررسی جدالی ۳۲ ساله میان آذربایجان و ارمنستان
قره‌باغ منطقه‌ای کوهستانی است که از شمال به رود کورا و از جنوب به رود ارس منتهی می‌شود. این استان خودمختار است و در حال حاضر در ترکیب جمهوری آذربایجان قرار دارد. قره‌باغ از طریق دالاچین با ارمنستان هم در ارتباط است. جمعیت آن نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر برآورد شده است. از این تعداد ۷۷ درصد ارمنی، ۲۲/۵ درصد آذری و ۰/۵ درصد روس تبار هستند.
ترکیب قومیتی در این منطقه و ادعاهای تاریخی میان آذربایجان و ارمنستان، باعث شکل گیری مناقشه‌ای طولانی بین این دو کشور در رابطه با تسلط و حاکمیت بر قره‌باغ شده است. هر دو گروه دلایل و توجیهات فرهنگی و تاریخی خاص خود را برای تسلط و اخذ مالکیت بر این منطقه دارد.
تاریخچه جدال ارمنستان و آذربایجان بر سر قره‌باغ
سال ۱۹۲۳ میلادی، قره‌باغ توسط رهبران شوروی، ایالتی خودمختار در ترکیب سیاسی جمهوری آذربایجان معرفی شد ولی این وضعیت پیش آمده هیچ کدام از طرفین؛ نه ارمنی‌ها و نه آذری‌ها را راضی نکرد. همین امر باعث شد که وضعیت قره‌باغ در سال ۱۹۸۸ وارد فاز بحرانی جدی شود. بحرانی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ همچنان ادامه یافت. در این سال بود که قره‌باغ تصمیم با جدایی از آذربایجان گرفت. پس از آن، هر کدام از طرفین سعی و تلاش خود را در پاکسازی قومی مناطق تحت تصرف خود از نژاد یکدیگر به خرج دادند که همین امر منجر به جنگ تمام عیار میان ۲ کشور ارمنستان و آذربایجان شد. جنگی که ۳۵ هزار نفر را به کام مرگ کشید و بیش از ۸۰۰ هزار نفر را هم آواره کرد. در این بین اعلام آمادگی ایران برای میانجی‌گری هم بی‌فایده بود.
دو کشور در سال ۱۹۹۴ توافق‌نامه آتش بس را به کمک گروه مینسک امضا کردند، اما این گروه هم نتوانسته تاکنون مشکل قره‌باغ را حل کند و هر از چند گاهی این توافق‌نامه نقض می‌شود. از سال ۱۹۹۴ تا به امروز در منطقه قره‌باغ و مرزهای مشترک آذربایجان و ارمنستان وضعیت نامتعادلی برقرار است. به بیان بهتر، وضعیت صلح یا جنگ در این منطقه به تار مویی بند است. فارغ از تلاش گروه مینسک، اقدامات شورای امنیت سازمان ملل هم نتوانسته به برقراری صلح پایدار در این منطقه کمکی کند. خسارت‌های مادی و معنوی وارده به آذربایجان در بحران قره‌باغ حدود ۶۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود که با توجه به اقتصاد این کشور رقم بسیار بالایی است.
بودجه نظامی طرفین جدال قره‌باغ
جمهوری آذربایجان یکی از منابع نفتی مهم شوروی پیش از فروپاشی به شمار می‌آمد. در سال‌های اخیر این کشور توانسته با افزایش قیمت نفت و همکاری با قدرت‌های بزرگ جهان، تسلیحات و تجهیزات نظامی خود را گسترش دهد. جالب است بدانید در سال ۱۹۹۲ بودجه نظامی جمهوری آذربایجان حدودا ۱۲۵ میلیون دلار بود. رقمی که بر اساس آمارهای موجود در سال ۲۰۰۵ به حدود ۳۰۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۴ به بیش از ۳ میلیارد دلار رسید. این در حالی است که بودجه نظامی ارمنستان که در طرف دیگر جدال قره‌باغ قرار دارد، یک پنجم بودجه نظامی آذربایجان است.
ماجرای کنفرانس مونیخ و اقدامات دیپلماتیک صورت گرفته در این رابطه
مناظره رئییس جمهور آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان در کنفرانس امنیتی مونیخ به نوعی آینه تمام نمای اختلاف نظر جدی این دو کشور در خصوص بحران پایان‌‌ناپذیر قره‌باغ بود. در آن مناظره الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، قره‌باغ را منطقه تاریخی کشورش دانست و حل مناقشه قره‌باغ را فقط در قالب تامین تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان امکان‌پذیر می‌داند. در مقابل این ادعای علی‌اف، نخست‌وزیر ارمنستان هم قویا اعتقاد دارد که قره‌باغ ارتباطی به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان ندارد.
از طرفی آذربایجان در تلاش است تا با اقدامات دیپلماتیک آن هم در سطح بین‌الملی، اراضی از دست رفته را دوباره به خاک خود برگرداند. اگر هم اقدامات دیپلماتیک نتیجه ندهد بدون شک اقدامات نظامی دور از تصور و دسترس نخواهند بود.
جدیدترین واکنش‌های جهانی به تحولات نظامی که اخیرا در منظقه قره‌باغ رخ داد
- محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان اعلام کرده حاضر است میان دو کشور میانجی‌گری کند.
- وزارت خارجه کشورهای آمریکا و روسیه هم خواستار برقراری آتش‌بس و انجام مذاکرات مستقیم شده‌اند.
- رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه حملات اخیر ارمنستان را تجاوز نظامی دانسته و آن را محکوم کرده است.
سخن پایانی
کارشناسان اعتقاد دارند درگیری‌های میان دو کشور آذربایجان و ارمنستان ادامه پیدا خواهد کرد اما بعید است این درگیری‌ها و تنش‌ها تبدیل به یک جنگ تمام عیار شود.
بیشتر بخوانید: واشنگتن با هشدار به آنکارا وارد منازعه میان ترکیه و یونان شد
یک نظر