نگاهی به بیوگرافی خسرو سینایی | کارگردان عروس آتش

خسرو سینایی اصفهانی کارگردان، فیلمنامه‌نویس، نوازنده، آهنگ‌ساز، معمار، شاعر و مترجم در ۱۱ مرداد سال ۹۹ به‌علت ابتلا به بیماری کرونا درگذشت. این هنرمند برجسته از معدود هنرمندان مشغول در سینمای ایران بود که دارای تحصیلات عالی در دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی هستند و اگرچه بیشتر به‌عنوان یک کارگردان و فیلم‌ساز شناخته می‌شود در سایر رشته‌های هنری از جمله موسیقی نیز تحصیلات عالی داشته است. در این نوشتار قصد داریم مروری بر بیوگرافی خسرو سینایی و آثار و فعالیت‌های هنری او به‌بهانه‌ی درگذشت شاعر سینمای ایران داشته باشیم.

بیوگرافی خسرو سینایی

خسرو سینایی اصفهانی متولد ۲۹ دی‌ماه سال ۱۳۱۹ در شهرستان ساری بود. پدر او دکتر نصیر سینایی اصفهانی اهل اردستان بوده و پسوند اصفهانی در انتهای نام خانوادگی سینایی به محل تولد و زندگی خانواده‌ی پدری‌اش برمی‌گردد. مادر خسرو سینایی تهرانی بوده است و احتمالاً به همین خاطر این خانواده کمی بعد از تولد خسرو سینایی به تهران نقل‌مکان می‌کنند.

خسرو سینایی دوران ابتدایی تا پایان دبیرستان را در تهران سپری کرد و در سال ۱۳۳۷ از کالج آمریکایی‌ها یا همان دبیرستان البرز دیپلم گرفت. کالج آمریکایی‌ها در سال ۱۲۵۲ توسط ساموئل جردن آمریکایی در تهران تأسیس شده است و از نظر اهمیت و اعتبار پس از مدرسه‌ی دارالفنون در رتبه‌ی دوم در بین مراکز آموزشی در ایران قدیم جای دارد.

سینایی پس از دریافت دیپلم برای تحصیل به اتریش رفت. او بین سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۲ در دانشکده‌ی فنی وین معماری و در آکادمی موسیقی و هنرهای نمایشی وین آهنگسازی خواند. در همین سال، یعنی سال ۴۲، بود که او اولین مجموعه‌ی شعر خود به‌نام «تاول‌های لجن» را از طریق نشر گالری هنر جدید به‌چاپ رساند. او خود در مصاحبه‌ای درباره‌ی این مجموعه‌شعر گفته است که جرقه‌های آن در دوران نوجوانی و زمانی که او تحت تأثیر شاعران کمترشناخته‌شده‌ای مثل نادر نادرپور بوده زده شده، اما در آن سال به پختگی رسیده است. بنابه‌گفته‌ی سینایی مجموعه‌شعر «تاول‌های لجن» بیشتر در زمانی سروده شده است که او مشغول مطالعه‌ی کتاب‌های اگزیستانسیالیستی و تحت تأثیر نویسندگان و فیلسوفانی مثل سارتر و کامو بوده است.

 او کمی بعد، تحصیل در دو رشته‌ی کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی را در همین دانشگاه که به‌نظر بسیاری بهترین دانشگاه هنر در وین است شروع کرد در سال ۱۳۴۶ با درجه‌ی ممتاز فارغ‌التحصیل شد. او در طول دوران زندگی خود در وین در کنسرواتوار وین نوازندگی می‌کرد و اجراهای تکنوازی متعددی را نیز برگزار کرد. سینایی در همین سال برای اولین فیلم کوتاه شاخص خود یعنی «ماهیگیری» موفق به دریافت جایزه‌ی فارغ‌التحصیلی آکادمی موسیقی و هنرهای نمایشی وین شد.

خسرو سینایی بعد از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۶ در وزارت فرهنگ و هنر شروع به کار کرد و در همین سال اولین فیلم مستند خود به‌نام «آوایی که عتیقه می‌شود» را ساخت. یک سال بعد در سال ۱۳۴۷ او پویانمایی «شرح حال» را ساخت که با حدود ۴۰ سال تأخیر در سال ۹۰ اجازه‌ی اکران پیدا کرد.

او کمی بعد در سال ۱۳۵۱ در سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران مشغول شد و تا سال ۵۴ با رادیو تلویزیون ملی همکاری داشت. سینایی برای اولین بار در سال ۱۳۵۸ فیلم سینمایی بلندی به‌نام «زنده‌باد» را ساخت. او علاوه‌بر فیلم‌های سینمایی و مستند تعداد زیادی فیلم کوتاه هم ساخته و همچنین چند فیلمنامه و ۴ ترجمه را هم به‌چاپ رسانده است.

نظرات خسرو سینایی درباره‌ی شرایط امروزی سینمای ایران

خسرو سینایی همیشه به‌ویژه در سال‌های اخیر از وضعیت کنونی سینمای ایران انتقاد می‌کرد. او براین باور بود که استعدادها در سینمای ایران نادیده گرفته می‌شوند و تنها روی چند چهره سرمایه‌گذاری می‌شود. او در اسفند ۹۴ در نشست نقد و بررسی فیلم «جزیره رنگین» که در پردیس سینمایی چهارسو برگزار شده بود گفته است:

سینما ابزاری است که هر شخصیت و هر فردی می‌تواند آن را در قالب رسانه و یا هنر استفاده کند. امروز ما در سینما و در کشور آدم‌ها و استعدادهای زیادی داریم، اما متأسفانه کلیت سینما به این امر توجه ندارد و فقط به یک سری از افراد و چهره‌های معروف سینمایی توجه می‌شود و برای آنها پول‌های زیادی خرج می‌شود و استعدادهای دیگر می‌سوزند.

او درباره‌ی کم‌کاری سال‌های اخیر خود در حوزه‌ی سینما گفته که:

نمی‌گذارند فیلم‌ام را بسازم … مهم نیست فیلم چه موضوعی دارد، آن‌ها می‌خواهند عده‌ای را از گود خارج کنند و فقط یک عده خاصی را داشته باشند که زیاد هم حرف نزنند.

سینایی همچنین در مراسمی که به‌عنوان بزرگداشت او در تولد ۷۷ سالگی‌اش در آخرین روز دی‌ماه سال ۱۳۹۵ در موزه‌ی هنرهای معاصر برگزار شد گفت:

 اگر برای ثروت به دنبال هنر می‌روید نروید، چرا که از هر چند صد نفر دو تا سه نفر به ثروت می‌رسند. اگر به دنبال شهرت هستید، باز هم به سراغ هنر نروید به‌دلیل این‌که چند روزی مشهور خواهید بود و مردم دوست‌تان دارند و بعد یکی دیگر می‌آید و شمایی که عادت کردید تا دیده شوید از یاد می‌روید و این اذیت‌تان می‌کند. اما اگر می‌خواهید زیبا زندگی کنید، به دنبال هنر بروید؛ پستی و بلندی خودش را دارد و مشقات خودش را، اما اگر این جوشش هنر را در خود احساس کردید به دنبال هنر بروید، چرا که زیبا زندگی می‌کنید و قدر آن را بدانید. هیچ‌کس تا این جوشش هنر را احساس نکرده باشد نمی‌داند چه لحظه خوشایندی است.

خسرو سینایی جزو ۱۱ کارگردانی بود که در سال ۸۸ در نامه‌ای به نمایندگان مجلس درباره‌ی وضعیت سیاسی کشور ابراز نگرانی کردند.

زندگی شخصی خسرو سینایی

یکی از نکات جالب‌توجه در زندگی شخصی خسرو سینایی ازدواج و زندگی هم‌زمان او با دو زن که هر دو از هنرمندان برجسته در زمینه‌ی هنرهای تجسمی هستند است. سینایی در زمان اقامت در اتریش با گیزلا وارگا که بعدها گیزلا سینایی خوانده شد، آشنا شد و با او ازدواج کرد. گیزلا سینایی در مجارستان متولد شده است و در دانشکده‌ی هنرهای زیبای وین در رشته‌ی تدریس هنر تحصیل کرده است. او در سال ۱۳۴۶ همراه با سینایی به ایران آمد و تا امروز در ایران زندگی و کار می‌کند. گیزلا سینایی در‌حال‌حاضر مشغول به تدریس نقاشی در مدرسه‌ی وابسته به سفارت آلمان در تهران است.

سینایی همچنین پس از بازگشت به ایران با فرح اصولی آشنا شد و با او ازدواج کرد. فرح اصولی فارغ‌التحصیل رشته‌ی گرافیک از دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران و یکی از شناخته‌شده‌ترین نقاشان ایرانی‌ست.

ازدواج و زندگی هم‌زمان این سه همواره مورد توجه و گاه انتقاد بعضی از افراد قرار گرفته و حتی بعضی از سکوت فعالان حقوق زنان درباره‌ی این موضوع انتقاد کرده‌اند. این درحالی‌ست که دو همسر سینایی رابطه‌ی بسیار خوب و صمیمانه‌ای با هم دارند.

جوایز خسرو سینایی

خسرو سینایی درطول فعالیت هنری خود جوایز داخلی و بین‌المللی متعددی را از آن خود کرد که شاید بتوان مهم‌ترین آن‌ها را نشان ویژه‌‌ی «صلیب لیاقت» یا «صلیب شوالیه» کشور لهستان از دست رئیس جمهور وقت این کشور برای ساخت فیلم مستند «مرثیه‌ی گمشده» دانست. این فیلم به مهاجرت تعداد زیادی از لهستانی‌ها به ایران در سال‌های ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ و درطول جنگ دوم جهانی پرداخته است. این فیلم سینایی یکی از وقت‌گیرترین فیلم‌های او بوده و ساخت آن حدود ۱۳ سال زمان برده است. سینایی برای ساخت همین فیلم نشان «هنرمند باافتخار» را از وزارت فرهنگ لهستان دریافت کرد.

خسرو سینایی در دومین دوره‌ی جشنواره‌ی فیلم فجر در سال ۱۳۶۲ لوح زرین بهترین کارگردانی را برای فیلم «هیولای درون» دریافت کرد و همچنین در هجدهمین جشنواره‌ی فیلم فجر در سال ۱۳۸۷ برنده‌ی سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه برای فیلم «عروس آتش» شد.

گلدان بلورین انجمن مبارزان ضد فاشیسم در جشنواره‌ی کارلوی واری چک برای فیلم‌های «زنده‌باد» و جایزه‌ی داوران همین جشنواره برای فیلم «عروس آتش» از دیگر جوایز قابل‌توجه خسرو سینایی هستند.

فیلم‌شناسی خسرو سینایی

خسرو سینایی آن‌طور که خود گفته علاقه‌ی بسیاری به ساخت مستند داشته است، چرا که باور داشته از طریق ساخت مستند انسان چیزهای جدید می‌آموزد و تجربه‌های بیشتری کسب می‌کند. او درطول زندگی هنری خود بیش از ۱۲۰ فیلم ساخت که بیشترشان مستند بودند. فیلم «مرثیه‌ی گمشده» یکی از بهترین و مشهورترین مستندهای اوست که همان‌طور که اشاره کردیم سینایی به‌خاطر ساخت آن نشان ویژه‌ی کشور لهستان را دریافت کرد. فیلم «گفت‌وگو با سایه» درباره‌ی زندگی، آثار و افکار صادق هدایت و «تهران امروز» از دیگر مستندهای سینایی هستند که مورد استقبال زیاد مخاطبان قرار گرفتند.

همان‌گونه که اشاره کردیم سینایی فارغ‌التحصیل رشته‌ی موسیقی‌ست. او خود موسیقی بسیاری از آثارش از جمله «عروس آتش»، «هیولای درون»، «مرثیه گمشده» و «تهران امروز» را ساخته است.

گذشته از فیلم‌ها و آهنگ‌ها سینایی چندین کتاب تألیف و ترجمه را هم در ایران منتشر کرده است که اولین آن‌ها همان مجموعه‌شعر «تاول‌های لجن» در سال ۱۳۴۲ و آخرین‌شان کتاب صوتی «یادگاری» در سال ۱۳۹۶ است. «ترانه‌ شاپرک‌های سپید» و «اتاق صورتی» دو کتاب شعر دیگر او هستند که هر دو توسط نشر امرود به‌چاپ رسیده‌اند. سینایی کتاب‌های «جلوه‌های ویژه‌ی تصویری در سینما و تلویزیون»، «سینمای بعد از کمونیسم» و «فیلمسازان بزرگ جهان» را از انگلیسی و «سیاحت و ماجراهای من در ایران» را هم از متن آلمانی ترجمه کرده است.

همچنین بخوانید: بیوگرافی امیر آقایی