بیماری مالاریا چیست؟ علائم + علل + درمان

مالاریا نوعی بیماری انگلی است که بیشتر در کشورهای واقع‌شده در نقاط گرمسیر کره‌ی زمین شایع است. علت این امر آن است که عامل انتقال این بیماری به انسان، یعنی حشره‌ای به نام آنوفل، بیشتر در این مناطق زندگی می‌کند. در صورتی‌که پشه‌ی آنوفل  انسان را نیش بزند، انگلی به نام مالاریا از طریق گردش خون وارد بدن انسان شده و در همان ابتدا وارد سلول‌های کبد می‌شود و در همان‌جا تکثیر می‌گردد. بیماری مالاریا با نام‌های دیگری مانند تب نوبه یا تب متناوب نیز شناخته می‌شود. علت این نام‌گذاری این است که علائم این بیماری به‌صورت متناوب پدیدار می‌گردد و مجدداً از بین می‌رود. مهم‌ترین علامت این بیماری تب و لرز است که همان‌گونه که ذکر شد به‌صورت متناوب در بیمار مشاهده می‌شود و کمی بعد از بین می‌رود و سپس دوباره پدیدار می‌گردد.

شمار افرادی که در سراسر جهان در معرض ابتلا به این بیماری هستند بیش از ۳ میلیارد نفر بوده و پراکندگی این افراد در حدود ۱۰۶ کشور از مجموع کشورهای جهان است.

با توجه به این‌که هنوز واکسن و درمان قطعی‌ای برای انواع شدید این بیماری یافت نشده، برای جلب توجه جهانی به این بیماری مهلک روز ۲۵ آوریل به عنوان روز جهانی مالاریا، با شعار «برای بهتر زیستن به مالاریا پایان دهید» نام‌گذاری شده است.

میزان شیوع بیماری مالاریا در ایران و دیگر نقاط جهان

انگل‌های مالاریا انواع گوناگونی دارند و هر گونه از این انگل‌ها در قسمتی از کره‌ی زمین بیشتر یافت می‌شوند؛ اما همان‌گونه که اشاره شد، انگل‌های مالاریا به‌طور کلی بیشتر افرادی را مورد تهدید قرار می‌دهند که در مناطق گرمسیر و نیمه‌گرمسیر زندگی می‌کنند.

شاید برای ما که در کشوری زندگی می‌کنیم که از مدار استوا فاصله‌ی نسبتاً زیادی دارد و در حقیقت یک کشور گرمیسر به حساب نمی‌آید، این بیماری چندان باعث دغدغه‌ی خاطر نباشد؛ با این حال در گذشته‌ی دور بیماری مالاریا در ایران بسیار شایع بوده و درصد بالایی از مرگ‌ومیرها در کشور ما به علت همین بیماری بوده است.

سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۴ در گزارشی اعلام کرد که ایران در آستانه‌ی ریشه‌کنی بیماری مالاریا است. با این حال هنوز هم هموطنان ما، خصوصاً در مناطق جنوب و جنوب‌شرقی، تا حدی در معرض ابتلا به این بیماری هستند. علاوه بر این افرادی که به کشورهای مالاریاخیز سفر می‌کنند، می‌توانند این بیماری را به داخل کشور منتقل نمایند.

راه‌های انتقال بیماری مالاریا از انسان به انسان

گفتیم که انگل مالاریا در اثر نیش پشه‌ای به نام آنوفل وارد بدن انسان می‌شود. یک انسان سالم در صورت تماس بدنی مثل دست دادن، روبوسی و … با فرد آلوده به این انگل مبتلا به مالاریا نخواهد شد. روش‌های انتقال این بیماری از انسان به انسان به صورت زیر هستند:

• دریافت خون آلوده از فرد مبتلا به انگل مالاریا
• انتقال از مادر مبتلا به مالاریا به جنین
• دریافت عضو از فرد آلوده به انگل مالاریا
• استفاده از سرنگ مشترک با فرد آلوده به انگل

علائم بیماری مالاریا

همان‌گونه که گفتیم مهمترین علامت بیماری مالاریا تب و لرز متناوب است. دیگر علائم مالاریا موارد زیر هستند:

• سردرد
• تهوع
• تعریق بالا
• احساس خستگی
• مدفوع خونی
• تشنج خصوصاً در کودکان
• دردهای عضلانی

این علائم معمولاً هر دو روز یک‌بار پدیدار می‌شوند و پس از مدتی از بین رفته و سپس مجدداً بازمی‌گردند.

درمان مالاریا

انگل مالاریا – همان‌طور که در بالا گفته شد – انواع گوناگونی دارد. درمان این بیماری نیز با توجه به نوع انگل، که از طریق دریافت نمونه‌ی خون تشخیص داده می‌شود، صورت می‌پذیرد.

درصورتی‌که انگل مالاریا ضعیف باشد و به قسمت‌های حیاتی بدن مانند مغز حمله نکرده باشد، امکان درمان آن، در صورت مراجعه‌ی به‌موقع، با استفاده از دارو وجود دارد.

در هر صورت هنوز درمانی قطعی برای این بیماری یافت نشده و بیماران مبتلا به مالاریا حتی در صورت گذراندن دوره‌ی خطرناک این بیماری ممکن است مجبور باشند همچنان با اثراتی که این انگل روی قسمت‌های مختلف بدن بر جای گذاشته است دست و پنجه نرم کنند. همچنین این بیماری می‌تواند باعث تورم رگ‌های خونی مغز شده، با تورم ریوی تنفس را دچار اختلال کند و یا اعضای اصلی بدن مانند کبد، کلیه و طحال را دچار نارسایی گرداند.

روش‌های پیشگیری از بیماری مالاریا

برخی از داروها می‌توانند اثری پیشگیری‌کننده در برابر نیش پشه‌ی آنوفل داشته باشند، اما به دلایل گوناگونی مانند افزایش مقاومت حشره به دارو و سمی بودن این داروها دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. عموماً از داروهای پیشگیری‌کننده برای افراد آسیب‌پذیر مانند زنان باردار و کودکان استفاده می‌شود.

شاید یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از ابتلا به مالاریا ممانعت از تماس پشه‌ی آنوفل با پوست باشد. به عنوان مثال استفاده از پشه‌بند می‌تواند از تماس این حشره با بدن، تا حد بسیاری، جلوگیری کند. آغشته کردن پشه‌بندها به حشره‌کش می‌تواند تاثیر این روش را بیشتر کند.

استفاده از مواد دفع‌کننده‌ای نظیر DEET بر روی قسمت‌هایی از بدن که با لباس پوشیده نشده‌اند نیز می‌تواند در پیشگیری از این بیماری مفید واقع شود.

افرادی که در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که فراوانی این حشره زیاد تشخیص داده شده است، بهتر است مکان زندگی خود را تغییر داده و در نقاطی ساکن شوند که فراوانی حضور این حشرات کمتر باشد.

بیشتر بخوانید: علل، علائم و درمان بیماری آسم